Większość wiedzy na temat historii świata pochodzi z badan archeologicznych. Zachowane w ziemi znaleziska pozwalają prześledzić rozwój cywilizacji od jej początku po upadek czy też przeanalizować przemiany, jakie w niej nastąpiły na przestrzeni wieków. Aktywność człowieka sprawia, że nieustannie odnajdujemy miejsca, gdzie kryją się takie cenne skarby, lub też na nowe sposoby wykorzystujemy tereny chronione.
Archeolog na budowie
Inwestycje budowlane to sytuacje, w których najczęściej można dokonać odkrycia cennych z historycznego punktu widzenia znalezisk. Dlatego też prawo budowlane jasno określa procedury postępowania w przypadku prac na terenach objętych ochroną konserwatora zabytków czy znajdujących się w pobliżu takich terenów.
Przeprowadzenie badań archeologicznych może mieć miejsce w dwóch sytuacjach. Pierwszą będzie nakaz ze strony konserwatora zabytków. Przed uzyskaniem zgody na budowę na działce, która znajduje się pod jego ochroną, projekt musi zostać ustalony z konserwatorem. W niektórych przypadkach zleca on przeprowadzenie badań archeologicznych lub ustanawia na budowie nadzór archeologiczny.
Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami konieczne jest zatrzymanie robót, jeśli na placu budowy zostanie znaleziony przedmiot, który może zostać uznany za zabytek. Należy w takim przypadku poinformować odpowiednie organy, czyli wojewódzkie konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wtedy też może okazać się, że konieczne jest przeprowadzenie badań archeologicznych na terenie budowy.
Badania archeologiczne na budowie
Częściej stosowaną formą ochrony zabytków na terenach podlegających opiece konserwatora jest nadzór archeologiczny. Polega on na zaangażowaniu w realizację inwestycji archeologa, którego zadaniem jest obecność przy poszczególnych pracach oraz sporządzenie właściwej dokumentacji.
Wspomniana już ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiują badania archeologiczne jako działania, które mają na celu odkryć, rozpoznać, udokumentować i zabezpieczyć zabytek archeologiczny. Wiąże się to z koniecznością przeprowadzenia złożonych prac wykopaliskowych, a to – z zatrzymaniem realizacji inwestycji na czas ich trwania. Ich przeprowadzeniem zająć się musi odpowiednia firma, taka jak pracownia badań archeologicznych AES w Tczewie.
Rozpoczynając prace archeologiczne lub też po znalezieniu potencjalnego zabytku archeologicznego, przeprowadzane są badania rozpoznawcze. Wykonywane są one na powierzchni w celu ustalenia stanowisk archeologicznych, a więc miejsc, w których zostaną rozpoczęte badania wykopaliskowe.