Ochrona własności oraz praw do korzystania z własności obejmuje liczne dziedziny naszego życia i rolnictwo nie jest tu wyjątkiem. Na jego gruncie funkcjonuje bowiem odstępstwo rolne, znane inaczej jako przywilej farmerski. Jest to sytuacja, w której materiał ze zbioru wykorzystywany jest do siewu. Polskie prawo szczegółowo określa, w jakich sytuacjach i na jakich warunkach jest to dozwolone.
Definicja odstępstwa rolnego
Przypisy prawa – zarówno ustawy krajowej, jak i rozporządzeń wspólnotowych – regulują kwestię wyłącznego prawa do odmian roślin. Na ich podstawie chronione odmiany roślin mogą być wysiewane przez rolnika jedynie z kwalifikowanego materiału siewnego. Oznacza to tym samym, że zakup materiału siewnego innymi drogami niż od zarejestrowanych sprzedawców lub też wykorzystanie do siewu materiału ze zbioru odmiany chronionej bez dopełnienia odpowiednich formalności jest naruszeniem prawa. W tym miejscu warto wyjaśnić kilka kluczowych terminów. Materiałem siewnym określa się rośliny lub ich części, które przeznaczone są do siewu, sadzenia, szczepienia, okulizacji czy innego sposobu rozmnażania roślin z uwzględnieniem metod biotechnologii. Materiał taki pochodzi z plantacji nasiennych prowadzonych na podstawie pozwolenia (licencji) hodowcy, który posiada wyłączne prawo do danej odmiany. Materiałem ze zbioru są natomiast rośliny lub ich części uzyskane z upraw danej odmiany, ale nie przeznaczone na siew, lecz na inne cele – na przykład paszę, przetwórstwo energetyczne lub spożywcze. W świetle prawa zatem odstępstwo rolne jest legalne jedynie wtedy, gdy materiał ze zbioru odmiany chronionej jest wykorzystywany do siewu przez rolnika, który ten plon zebrał i obsiewa nim własne grunty rolne. W określonych przypadkach wymaga uiszczenia na rzecz hodowcy opłaty. Nad zgodnym z prawem korzystaniem z odstępstwa rolnego czuwa Agencja Nasienna Sp. z o.o. w Lesznie.
Zasady korzystania z odstępstwa rolnego
Wykorzystanie przez rolnika zebranych przez siebie nasion czy sadzeniaków odmian chronionych wyłącznym prawem jako materiału siewnego nie wymaga upoważnienia ze strony hodowcy. Jednocześnie muszą zostać spełnione określone warunki. Odstępstwem rolnym objęte są jedynie gatunki z listy utworzonej na podstawie ustawy o ochronie prawnej roślin oraz rozporządzeń Rady Europy. Na poziomie krajowym do grupy tej zaliczamy między innymi jęczmień, kukurydzę, owies, pszenicę twardą i zwyczajną, żyto oraz ziemniaki. Z odstępstwa rolnego możemy skorzystać jedynie w przypadku, gdy wysiewana odmiana jest populacyjna. Ponadto materiał do siewu musi pochodzić z własnego zbioru. Oznacza to, że rolnikowi nie wolno zakupić materiału ze zbioru i wykorzystać go jako materiał siewny. Zakup materiału z ogłoszenia czy od sąsiada jest naruszeniem wyłącznego prawa i dodatkowo naraża rolnika – materiał może być niskiej jakości lub zanieczyszczony. Korzystanie z przywileju farmerskiego wiąże się z uiszczeniem opłaty na rzecz hodowcy za każdy kilogram wysianego materiału w wysokości 50% opłaty licencyjnej. Z tego obowiązku zwolnieni są posiadacze gruntów rolnych o powierzchni do 10 ha.