Sprawy związane z dziedziczeniem tylko z pozoru należą do prostych. Wyjątków od reguł jest wiele. W przypadku wcześniejszej darowizny, wydziedziczenia, czy w sytuacji stwierdzenia niezgodności dziedziczenia uprawniony nie może skutecznie żądać zapłaty zachowku. Warto zatem przy każdej sprawie dotyczącej testamentów szczególnych korzystać z pomocy adwokatów. To oni pomagają w przyjmowaniu lub odrzucaniu spadków, w tym w składaniu roszczeń o zachowek.

Czym jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma przede wszystkim chronić rodzinę spadkodawcy. Niezależnie zatem od tego, czy ten w testamencie zapisze swój majątek osobom spoza rodziny, fundacjom czy innym podmiotom, najbliżsi zmarłego będą posiadali prawo do roszczenia części majątku.

Zachowek obowiązuje przede wszystkim przy sprawach, w których źródłem dziedziczenia jest testament. Nieuwzględnienie rodziny w testamencie pozwala przy tym, aby zastosować przepisy dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami zachowek przyjmuje się w postaci świadczenia pieniężnego, toteż kolejna definicja mówi o tym, iż zachowkiem jest część majątku spadkowego, która przypadałaby danej osobie, gdyby dziedziczyła ona z ustawy.

Komu przysługuje zachowek?

Podmiotami, które są uprawnione do otrzymania zachowku, są przede wszystkim zstępni, małżonek lub małżonka, a także rodzice spadkodawcy. Do pierwszej grupy zalicza się dzieci oraz wnuki. Istotne przy tym jest to, że uprawnieni do zachowku są zarówno potomkowie ze związków małżeńskich, jak i też będący owocem związków pozamałżeńskich. Zachowek jest również konieczny do zapłacenia dla dzieci przysposobionych (adoptowanych).

Jeśli chodzi zaś o małżonków, którzy zostali wykluczeni w testamencie, ich prawo do zachowku jest zachowane tylko w przypadku, gdy pozostali oni ze spadkodawcą w związku małżeńskim. Jeśli wszczęty został proces dotyczący separacji z winy żyjącego małżonka – potencjalnego spadkobiercy – nie przysługuje prawo do zachowku. Podobnie jest po uzyskaniu prawomocnego wyroku rozwodowego. Również dotyczy to spraw niezakończonych, w których spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy współmałżonka.

Rodzice spadkodawcy mogą liczyć zaś na zachowek tylko w sytuacji, kiedy ten nie pozostawił po sobie potomstwa.

Komu nie przysługuje zachowek?

Zachowek nie jest możliwy do wypłacenia w różnych sytuacjach. Nie tylko mowa o sprawach rozwodowych i separacjach z winy żyjącego małżonka. Prawo stanowi, że o zachowek nie mogą ubiegać się osoby wydziedziczone w testamencie, uznane wyrokiem sądowym za niegodne dziedziczenia, a także te, które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.

Szczególnym przykładem jest zaś odrzucenie spadku. Z chwilą odrzucenia spadku ustaje bowiem uprawnienie do dziedziczenia ustawowego. W konsekwencji  odrzucający spadek nie będzie mógł skutecznie żądać zapłaty należnego zachowku. To między innymi w takich sprawach warto o pomoc prawną prosić doświadczonych adwokatów zajmujących się m.in. prawem cywilnym. Szerokie porady udziela mecenas Tomasz Stefański. Wyjaśnia on precyzyjnie również kwestie dotyczące tego, kto jest odpowiedzialny za zapłatę majątku lub jego uzupełnienie. W uproszczeniu są to:

  • spadkobiercy uwzględnieni w testamencie szczególnym,
  • zapisobiercy windykacyjni,
  • oraz obdarowani przez spadkobiercę w drodze darowizn.

Ile wynosi zachowek?

Wysokość zachowku przede wszystkim zależy od części majątku i jej pieniężnej wartości, która przysługiwałaby spadkobiercy, gdyby podlegał dziedziczeniu ustawowemu. Przepisy są w tym zakresie dosyć zawiłe, dlatego w uproszczeniu można mówić o tym, że osoby uprawnione do zachowku (np. małżonek/małżonka) otrzymują 50% przynależnego im udziału spadkowego. Małoletni oraz osoby trwale niezdolne do pracy (np. niepełnosprawne), otrzymują zaś 2/3 należnego im udziału.

Istnieje jednak wiele wyjątków, przy których opracowanie wysokości zachowku wymaga pomocy prawnej lub nawet rozstrzygnięcia sądowego. Ostateczna wartość zachowku uzależniona jest od wielu czynników takich jak liczba uprawnionych osób, wysokości darowizn dokonanych przez spadkodawcę czy liczba spadkobierców odrzucających spadek.