Prawo spadkowe reguluje kwestie związane z dziedziczeniem majątku po zmarłym. Wśród wielu aspektów tego zagadnienia, zachowek odgrywa istotną rolę, jako narzędzie ochrony interesów osób bliskich zmarłego. W artykule omówimy, czym dokładnie jest zachowek, kto może się o niego ubiegać oraz jakie są konsekwencje jego dochodzenia.

Czym jest zachowek i jakie są jego podstawy prawne?

Zachowek to instytucja prawna, która ma na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie lub otrzymały mniejszą część spadku niż przysługiwałaby im z mocy ustawy. W polskim prawie spadkowym, podstawą prawną dla zachowku jest Kodeks cywilny, a dokładniej jego przepisy zawarte w artykułach 991-1011 k.c.

Zachowek może być dochodzony przez osoby uprawnione do niego w drodze sądowej, a jego wysokość jest wyrażona jako część wartości spadku, jaka przysługuje uprawnionemu. Warto dodać, że zachowek nie jest automatycznie przyznawany przez sąd, lecz musi być przez uprawnionego dochodzony w odpowiednim terminie. Porad prawnych w tym zakresie udziela Kancelaria Adwokacka Agnieszka Bistuła.

Kto może się ubiegać o zachowek?

Uprawnieni do dochodzenia zachowku są przede wszystkim zstępni spadkodawcy, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itp., a także małżonek oraz rodzice spadkodawcy. W przypadku zstępnych, prawo do zachowku przysługuje im niezależnie od tego, czy są dziećmi małżeńskimi, pozamałżeńskimi czy adoptowanymi. Ważne jest jednak, żeby osoba ubiegająca się o zachowek była faktycznie pominięta w testamencie lub otrzymała mniejszą część spadku niż przysługiwałaby jej z mocy ustawy.

Warto również wspomnieć, że w przypadku małżonków, prawo do zachowku przysługuje tylko wtedy, gdy małżeństwo trwało do chwili śmierci spadkodawcy. Jeśli małżeństwo zostało rozwiązane np. przez rozwód lub unieważnienie, małżonek traci prawo do dochodzenia zachowku.

Czy można zrzec się prawa do zachowku?

Zgodnie z polskim prawem spadkodawca ma możliwość wyłączenia prawa do zachowku dla swoich potomków, małżonka oraz rodziców, pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek i jasnego określenia przyczyny wydziedziczenia.

Osoba uprawniona do zachowku może się z niego zrzec na rzecz innych spadkobierców lub osób trzecich. Zrzeczenie się prawa do zachowku musi nastąpić w formie aktu notarialnego, stosownie do art. 1048 k.c. w związku z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r. sygn. akt III CZP 110/16.

Zrzeczenie się prawa do zachowku może być bezwarunkowe lub zawierać określone warunki. Warto jednak pamiętać, że zrzeczenie się prawa do zachowku jest nieodwołalne i nie można go potem żądać ponownie.

Procedura dochodzenia zachowku

Procedura dochodzenia zachowku jest ściśle uregulowana przepisami prawa spadkowego. Zgodnie z artykułem 1007 KC, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu bądź otwarcia spadku. Dochodzenie zachowku odbywa się na drodze sądowej i musi zostać wszczęte przez uprawnionego we wskazanym terminie.