Inwestycja budowlana to skomplikowany proces, w przypadku którego musimy wziąć pod uwagę szereg zróżnicowanych aspektów. Nie da się przy tym ukryć, że jedną z najważniejszych spraw, które musimy przy tej okazji uregulować są kwestie związane z gruntami, na których planujemy rozpocząć prace budowlane. Warto bowiem pamiętać, że niekiedy działka, na której chcemy zrealizować inwestycję, znajduje się pod ochroną konserwatora zabytków, a co za tym idzie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę musimy dodatkowo uzgodnić projekt z konserwatorem oraz liczyć się z faktem, że na placu budowy przeprowadzone zostaną badania archeologiczne lub nad naszą inwestycją ustanowiony będzie nadzór archeologiczny. Dlatego też warto poznać podstawowe pojęcia i procedury związane z tego typu działaniami.
Podstawowe pojęcia i procedury
Działania archeologa na placu budowy mogą przyjąć różnoraką formę, przy czym dla inwestora bardzo często niezbędna jest znajomość specjalistycznych zwrotów, określeń i pojęć, które te działania opisują. Wynika to z faktu że przez wiele lat archeologia wytworzyła swoją własną, unikalną metodę opisu procedur, badań i zjawisk. Warto przy tym pamiętać, że wiele z tych określeń przeszło do języka prawnego, np. ustaw dotyczących dziedzictwa, a także stało się też elementem języka urzędników odpowiedzialnych za ochronę zabytków. Dlatego też współpraca z archeologiem na budowie wymaga znajomości wielu pojęć, do których zaliczyć należy przede wszystkim:
- badania archeologiczne – przeprowadzane na podstawie decyzji wydawanej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, który również określa zakres wykonywanych prac. Najczęściej wiążą się one z koniecznością przeprowadzenia dosyć złożonych prac wykopaliskowych mających na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie, czy też zabezpieczenie stanowiska archeologicznego,
- archeologiczne badania wyprzedzające – które przeprowadzane są jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji,
- archeologiczne badania ratownicze – wyprzedzają roboty budowlane i wykonywane są w trakcie inwestycji, gdy dojdzie do odkrycia zabytku,
- nadzór archeologiczny - polegający na stałej obecności archeologa w miejscu prowadzenia inwestycji. Do jego zadań należy weryfikacja potencjalnych obiektów archeologicznych, zabezpieczenie ewentualnego ruchomego materiału zabytkowego oraz sporządzenie odpowiedniej dokumentacji z przebiegu prac. Może on także zlecić wstrzymanie prac ziemnych i budowlanych w przypadku natrafienia na ruchomy bądź nieruchomy zabytek archeologiczny, wymagający konsultacji z konserwatorem,
- WKZ (Wojewódzki Konserwator Zabytków) - wykonuje zadania z zakresu ochrony dóbr kultury, co wynika z obowiązujących przepisów,
- AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski) – program, którego zadaniem jest ewidencjonowanie stanowisk archeologicznych na terenie kraju metodą badań powierzchniowych. Pozwala on na zaewidencjonowanie w postaci kart zabytków (KEZA – kart ewidencji zabytku archeologicznego) stanowisk archeologicznych,
- stanowisko archeologiczne – miejsce, w którym znajdują się ślady obecności człowieka w przeszłości, o charakterze zabytkowym.
Kiedy archeolog pojawia się na budowie
Inwestycje budowlane to momenty gdy bardzo często dochodzi do odkryć bardzo cennych z historycznego punktu widzenia. W takim przypadku prawo budowlane jasno określa procedury postępowania w przypadku takiego odkrycia lub wykonywania prac na terenach objętych ochroną konserwatora zabytków bądź też znajdujących się w pobliżu takich terenów. Generalnie wykonywanie badań archeologicznych na terenie inwestycji podzielić można na trzy podstawowe etapy:
- formalności – czyli uzyskanie niezbędnych zezwoleń i decyzji na przeprowadzenie tego typu prac. Dotyczy to przede wszystkim złożenia wniosku o wydanie pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Warto przy tym pamiętać, że bardzo często w imieniu inwestora pełną obsługą archeologiczną zajmują się wyspecjalizowane firmy, takie jak specjaliści z Archeobaltica Kompleksowe Usługi Archeologiczne Paweł Rozmarynowski, które dodatkowo mogą przygotować wymagane ekspertyzy archeologiczne, kosztorys lub rozpoznać teren pod względem ochrony archeologicznej dla przyszłej inwestycji,
- prace badawcze – wykonywane w terenie, które mają za zadanie zabezpieczenie, udokumentowanie i opracowanie niszczonych w trakcie trwania inwestycji warstw, obiektów i zabytków o znaczeniu archeologicznym,
- wykonanie odbioru badań archeologicznych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wraz z przekazaniem sprawozdania z prowadzonych działań (nadzoru archeologicznego lub badań archeologicznych) zarówno na ręce inwestora, jak i WKZ.
Działania o charakterze archeologicznym, poza przedsięwzięciami o charakterze typowo naukowym, realizowane są również jako obowiązkowa część rozmaitych inwestycji budowlanych. Warto o tym pamiętać i brać pod uwagę tego typu kwestie podczas planowania prac, gdyż dziedzictwo archeologiczne stanowi przecież częścią dziedzictwa narodowego, a jako takie podlega ochronie prawnej.