Ekspertyzy środowiskowe mogą dotyczyć badania wpływu zanieczyszczeń na środowisko oraz zdrowie i życie ludzkie. Nasza świadomość ekologiczna wciąż rośnie, a przedsiębiorcy zobowiązani są do przedstawiania raportów odnośnie wpływu ich działalności na środowisko i zdrowie ludzi. Dotyczy to podmiotów korzystających ze środowiska, w tym posiadających pozwolenia zintegrowane. Zobacz, jakie zagrożenia płyną z zanieczyszczania środowiska.

Czym jest znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzi i stanu środowiska?

Zagrożenie dla zdrowia ludzi i stanu środowiska jest to sytuacja, w której przekroczona została dopuszczalna zawartość w glebie, ziemi, wodach gruntowych substancji, mających negatywny wpływ na nasze zdrowie i życie oraz środowisko. W takiej sytuacji konieczne jest stwierdzenie czy zagrożenie to jest znaczące, a także czy występuje w odniesieniu do populacji ludzkiej, czy elementów środowiska. Warunkiem koniecznym jest rozgraniczenie pomiędzy przekroczeniem dopuszczalnej zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub ziemi, a poziomem powodującym znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stany środowiska w miejscu jego występowania. W tym celu wyróżnia się tereny:

  • zanieczyszczone,
  • skażone.

Zagrożenie stanowią przede wszystkim substancje o działaniu toksycznym, rakotwórczym, mutagennym, teratogennym. Dla niektórych z nich określono próg działania szkodliwego, a inne działają bezprogowo, co oznacza, że nie wyznaczono dla nich bezpiecznego stężenia.

Ewidentnym potwierdzeniem znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska są szkody w środowisku. Mogą one obejmować różnorodne elementy przyrodnicze i usługi ekosystemowe:

  • gatunki chronione lub chronione siedliska przyrodnicze,
  • wody powierzchniowe,
  • wody podziemne,
  • wody przeznaczone do spożycia,
  • gleby,
  • produkty rolnicze,
  • zdrowe środowisko dla życia człowieka.

Podstawy prawne

Oceny zanieczyszczenia ziemi dokonuje się zgodnie z art. 101a Ustawy POŚ (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1396 z późn. zm.) na podstawie przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi. Dopuszczalna zawartość w glebie i w ziemi substancji powodującej ryzyko oznacza zawartość, poniżej której żadna z funkcji pełnionych przez powierzchnię ziemi nie jest znacząco naruszona, z uwzględnieniem wpływu tej substancji na zdrowie ludzi i stan środowiska. Do oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi niezbędne jest ustalenie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu, chyba że inna jego funkcja wynika z planu zagospodarowania przestrzennego. Gleby, ziemi lub wód gruntowych nie uznaje się za zanieczyszczone, jeżeli stwierdzone w niej zawartości substancji są pochodzenia naturalnego.

1 września 2016 r. Ministra Środowiska wydał rozporządzenie, które określa sposób prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz. U. poz. 1395). Rozporządzenie to określa:

  • dopuszczalne zawartości w glebie oraz dopuszczalne zawartości w ziemi substancji powodujących ryzyko, zróżnicowane w zależności od właściwości gleby oraz grup gruntów,
  • sposób ustalenia dopuszczalnej zawartości w glebie oraz dopuszczalnej zawartości w ziemi substancji powodującej ryzyko, dla której nie określono zawartości w załączniku nr 1 do rozporządzenia, w oparciu o metodę analizy ryzyka zdrowotnego, która ma być sporządzonej w postaci pisemnej dla substancji o działaniu toksycznym, rakotwórczym lub mutagennym
  • rodzaje działalności mogących z dużym prawdopodobieństwem powodować historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi
  • etapy oceny zanieczyszczonego terenu
  • metodyki prowadzenia badań

W zależności od stopnia przekroczenia dopuszczalnych zawartości badany obszar może podlegać postępowaniu prawnemu w ramach Ustawy Szkodowej lub, jeśli do zanieczyszczenia doszło przed 30 kwietnia 2007 roku, w ramach Ustawy POŚ. Każde stwierdzenie zanieczyszczenia powierzchni ziemi obliguje do usunięcia zanieczyszczenia w ramach przeprowadzenia procesu remediacji do dopuszczalnej zawartości w glebie i w ziemi substancji powodujących ryzyko.

Według obowiązującego w Polsce prawa możliwe jest zastosowanie innego sposobu remediacji niż usunięcie zanieczyszczenia do zawartości dopuszczalnej, które musi prowadzić do usunięcia znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi i stanu środowiska. Stwierdzenie, czy możliwe jest alternatywne przeprowadzenie remediacji wymaga oceny znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska. Dopiero wyniki analizy znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska wynikające z obecności substancji powodującej ryzyko w glebie lub ziemi, mogą być podstawą do określenia innego sposobu remediacji:

  • zmniejszenie ilości zanieczyszczeń,
  • ograniczenie możliwości rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń i okresowe monitorowanie zanieczyszczenia gleby i ziemi,
  • przeprowadzenie samooczyszczania powierzchni ziemi, działania wspomagające samooczyszczanie, okresowe monitorowanie zanieczyszczenia gleby i ziemi,
  • ewentualne ograniczenie dostępu ludzi do zanieczyszczonego terenu;
  • ewentualną zmianę sposobu użytkowania zanieczyszczonego terenu.

Zagrożenia płynące z zanieczyszczenia gleby

Można nakreślić trzy ważne problemy związane z zanieczyszczeniami powierzchni ziemi. Pierwszy dotyczy dostępności terenów mieszkaniowych, głównie w miastach. Problemem deweloperów jest inwestowanie na terenach, na których zostaje stwierdzone zanieczyszczenie. Dylematem staje się zainwestowanie ogromnych środków w oczyszczenie terenu lub jego odsprzedaż na inne cele np. przemysłowe. Alternatywą jest jednak zbadanie, czy zanieczyszczenie stwarza znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska. Okazuje się bowiem, że w wielu wypadkach właściwie wykonana ekspertyza połączona z badaniami biodostępności, mobilności, a także badaniami ekotoksyczności daje rzetelny obraz sytuacji.

Niezmiernie ważnym problemem jest ocena zanieczyszczenia powierzchni ziemi na terenach uprzemysłowionych zwłaszcza z historycznymi zanieczyszczeniami powierzchni ziemi. Jak wskazuje praktyka oceny znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi obecność zanieczyszczeń nie zawsze determinuje wariant remediacji polegający na usuwaniu zanieczyszczeń, a możliwy jest cały wariant rozwiązań ze zmianą sposobu użytkowania terenu włącznie.

Najważniejszym problemem jest badanie jakości gleb wykorzystywanych w celach rolniczych. Właściwa ocena takich terenów określa, czy będzie mogła być na nich produkowane żywność pochodzenia roślinnego oraz pasze dla zwierząt, pozbawione niepożądanych substancji.

Jeżeli ocena występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska wykaże, że nie występuje znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, regionalny dyrektor ochrony środowiska może zwolnić władającego powierzchnią ziemi lub innego sprawcę, z obowiązku przeprowadzenia remediacji.

Kto zajmuje się badaniem wpływu zanieczyszczeń na środowisko i ludzi?

Prowadzeniem badań oraz wykonywaniem oceny znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska zajmują się specjaliści z zakresu toksykologii środowiska w firmie Cenia-Ekspertyzy.

Szeroka wiedza i wieloletnie doświadczenie w badaniu zagrożeń środowiskowych, toksykologii, ekotoksykologii, w zakresie wpływu czynników szkodliwych na zdrowie ludzi, ocenie ryzyka zdrowotnego, badaniu biodostępności oraz mobilności substancji toksycznych w środowisku gruntowo-wodnym na terenach wykorzystywanych przez człowieka, a także wykonywanie ekspertyz dla Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska na temat: Analizy informacji niezbędnych do dokonywania oceny występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie, ziemi lub wodach gruntowych, a także Opracowanie propozycji rozwiązań dotyczących procedury oceny występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie, ziemi lub wodach gruntowych oraz zasad wyboru właściwego sposobu i technologii przeprowadzania remediacji, to powody, dla których z usług firmy Cenia-Ekspertyzy korzystają osoby oraz firmy prowadzące instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego, władające powierzchnią ziemi, zajmujące się działalnością z obszaru ochrony środowiska, a także:

  • jednostki administracji samorządowej i rządowej (zespolonej i niezespolonej),
  • organizacje pozarządowe,
  • jednostki naukowe,
  • wymiar sprawiedliwości.