Zachowek to jedno z podstawowych pojęć w polskim prawie spadkowym, które ma na celu ochronę interesów najbliższych krewnych zmarłego. Istota tej instytucji polega na tym, że osoba uprawniona do zachowku może żądać od spadkobiercy, który otrzymał więcej niż przysługiwałoby mu z tytułu zachowku, wypłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. W praktyce oznacza to, że zachowek zapobiega sytuacjom, w których osoba bliska zmarłemu zostaje całkowicie pominięta w testamencie lub dziedziczeniu ustawowym. Warto zatem przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, aby zrozumieć jego znaczenie oraz konsekwencje dla osób związanych z prawem spadkowym.

Kto jest uprawniony do zachowku i jakie są jego wysokości?

Uprawnionymi do zachowku są najbliżsi krewni zmarłego, czyli zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy.

Warto zaznaczyć, że uprawnienie do zachowku nie przysługuje automatycznie – osoba uprawniona musi zgłosić takie żądanie w odpowiednim terminie. Przy dziedziczeniu testamentowym roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Przepisy kodeksowe nie określają terminu przedawnienia roszczenia o zachowek w sytuacji, gdy dziedziczenie jest oparte na przepisach ustawy. Dlatego też w takich sprawach należy stosować analogicznie termin pięciu lat, ale od chwili otwarcia spadku.

Od czego zatem należy wysokość zachowku? Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jest małoletni jest to dwie trzecie udziału spadkowego który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a w pozostałych przypadkach połowa wartości tego udziału.

Roszczenia o zachowek a odpowiedzialność spadkobierców i obdarowanych

W przypadku roszczeń o zachowek istotne jest także zrozumienie odpowiedzialności spadkobierców. Zatem jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Poza tym, jeżeli uprawniony nie może otrzymać zachowku od spadkobiercy należnego zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Porad prawnych w tym zakresie udziela m.in. Kancelaria Adwokacka Anny Graczyk-Schulz z Grudziądza.

Nowe przepisy dotyczące zachowku

W dniu 22 maja 2023 r. wszedł w życie przepis korzystny dla osób zobowiązanych do uiszczenia zachowku, albowiem może on żądać, gdy dojdzie już do procesu sądowego odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a wyjątkowych wypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia o zachowek.